Column: Love brand

Een positief effect heeft de Brexit in ieder geval: Europa is al drie weken lang weer thema nummer een. De discussie over de toekomst van Europa, het meer minder of gewoon anders, is het gesprek van de dag. Europa moet de burgers weer in het hart raken. Europa moet een “love brand” worden. De afgelopen dagen hebben echter laten zien dat de Duitse zoektocht naar het juiste recept voor meer emoties en brede steun voor Europa weer eindigt met een typisch Duits reflex: meer regels en meer straffen. Een vergissing. 

 

Opnieuw doet Europa de zoveelste poging het zieltogende Stabiliteitspact leven in te blazen door sancties tegen Portugal en Spanje aan te kondigen, vanwege achterblijvende bezuinigingen en het niet halen van de begrotingsdoelstellingen. Vooral uit Duitsland klonk de luide roep om striktere handhaving van de regels, zeker na de Brexit. Dit zou het vertrouwen terugbrengen. De disciplinerende rol van de begrotingsregels en het vertrouwen blijven natuurlijk weg als Frankrijk in een vergelijkbare situatie niet zo hard wordt aangepakt. “Omdat het Frankrijk is”, zoals Jean-Claude Juncker ooit zei. Daarbij is het economische nut om landen, die al jaren bezuinigingen achter de rug hebben, met sancties te straffen meer dan twijfelachtig. De overheidsfinanciën zullen daardoor niet houdbaarder worden. Een lange termijn plan en meer economische groei zouden eerder wonderen doen. Duidelijk is dat sancties bij de Spaanse en Portugese bevolking zeker averechts zullen werken. Het anti-Europese sentiment verdwijnt hierdoor zeker niet.

 

De crises rondom de Italiaanse banken is een ander verhaal. Door de nieuwe regel van een bail-in – schuldeisers van banken moeten mee betalen aan bankenreddingen – zal de desastreuze verbinding tussen bankenreddingen en schuldencrisissen worden doorbroken. Banken zullen niet meer in staat zijn om hele landen in een dreigend faillissement te duwen. In Italië luidt deze bail-in echter mogelijk het einde in van de politieke carrière van premier Renzi. Veel kleine beleggers in Italië hebben hun spaarcentjes, in de veronderstelling van veiligheid, in aandelen en obligaties van banken hebben gestopt. Een bail-in zou tot veel kleine persoonlijke drama’s leiden. Net als bij Portugal en Spanje zou het aandringen op implementatie van de Europese regels ongeruste burgers in de open armen van de populisten drijven.

 

De reflex om de gevolgen van een Brexit en opkomende populisme met meer regels en zwaardere straffen te bestrijden kan als schieten in de eigen voet worden beschouwd. Het enige resultaat is frustratie, onmacht en daarmee een vruchtbare bodem voor eurofobie. In Noord-Europa, waar het gevoel van superioriteit en wantrouwen richting Zuid-Europa verder toeneemt, stijgt de frustratie vanwege het niet naleven van de regels. En in Zuid-Europa stijgt de frustratie omdat zinloze regels tot nog meer ellende leiden. Een ‘love brand’ zal Europa zo  niet worden.

Deze column verscheen vandaag in het Belgische dagblad "De Tijd"

Column: De geur van emotie

Na een rommelige start loopt het bij Die Mannschaft in Frankrijk weer op rolletjes. Bondscoach Löw heeft na twee mindere wedstrijden geluisterd naar de 82 miljoen bondscoaches en twee basisspelers uitgewisseld. Sindsdien draait de ploeg gesmeerd. Wel jammer alleen dat morgen al de gevreesde aartsvijand Italië op Die Mannschaft wacht. Nog nooit heeft Duitsland bij een toernooi van Italië gewonnen. De angst voor een vroegtijdig vertrek uit Frankrijk is groot bij supporters en amateur coaches. Maar een coole Löw heeft een heel land gerustgesteld, door relaxed een espresso slurpend uit te leggen, dat er geen Italië-trauma is en dat Die Mannschaft gewoon gaat winnen. Wat een contrast met Angela Merkel! Voordat Angela Merkel deze week naar Brussel vertrok, legde ze in het Duitse parlement nog even uit wat de Duitse positie is rondom de Brexit. Het was een typisch Merkel optreden: zakelijk, terughoudend, niets vastleggend, geen drama. Een goede beschrijving van de stand van zaken en een onderkoelde analyse. Een soort van ‘Brexit on the rocks’, ‘stirred, not shaken’. Dit beleid, deze stijl, hebben Merkel tot de machtigste vrouw in Europa gemaakt. Zij is zo door de financiële, euro- en Griekenland crisis gerold. Maar zelfs al is business as usual in onrustige tijden enorm rust gevend, het zal onvoldoende zijn om Europa uit deze - niet meer en niet minder existentiële - crisis, te leiden. Hoe had het anders gekund? Merkel relaxed met een espresso of eens met een gepassioneerde speech, die de jonge generatie in vuur en vlam zet. Een speech, met virale hit en ‘like’ potentie. Een speech met een duidelijke boodschap, het liefst met een duidelijke visie. Zo’n speech was in de huidige omstandigheden niet moeilijk geweest. Maar drie punten zijn er nodig. Een, maak duidelijk dat je er alles zult doen om de Britten zo snel mogelijk uit de EU te zetten. In alle vriendschap. Maar een gijzeling van de EU van– meer dan - twee jaar afwachten en onderhandelen is niet acceptabel. Twee, het is tijd voor een nieuw begin voor Europa. Geen discussie meer over meer óf minder Europa, maar een discussie over meer én minder. Een open, eerlijke en emotionele discussie over op welke onderwerpen Europa meer integratie nodig heeft en waar minder. Een niet moraliserende discussie, waar geen goed of slecht bestaat en waarbij het einde open is. Tenslotte heeft Europa een “man on the moon” project nodig. Waarmee kan de EU weer de harten laat raken? Een sociaal Europa? Een welvarend Europa? Een innovatief Europa of een eindelijk weer groeiend Europa door grensoverschrijdende investeringen? Maar vooral, een doel met emotie. Ook verliest Die Mannschaft morgen van Italië, een coole Jogi Löw heeft heel Duitsland wel even laten dromen. Wat Jogi ook doet, het in zijn broek grabbelen of relaxed het Duitse winconcept uitleggen, hij lokt emotie uit. Iets meer Löw bij Merkel zou heel Europa goed doen. Deze column verscheen vandaag in het Belgische dagblad "De Tijd"

Brexit - ein schrecklich historischer Tag

Für einen bekennenden Europäer wie mich aber auch ein schrecklicher Tag. Auch wenn das offizielle Endergebnis noch nicht da ist, scheint das Brexit-Lager uneinholbar vorne zu liegen. Zusammen mit den Kollegen aus London werden wir am frühen Vormittag eine längere Research Note veröffentlichen. Bevor diese kommt, hier schon eine kurze Stellungnahme. Es sieht so aus, als ob Europas schlimmster Alptraum Wahrheit geworden ist. Sollte sich das Ergebnis bewahrheiten, werden die wirtschaftlichen und politischen Folgen noch lange zu fühlen sein. Die erste Marktreaktion gibt schon einen guten Vorgeschmack. Es steht ein langer, schwieriger und dreckiger Scheidungsprozess an. Es wird nicht nur schwierige Verhandlungen mit Großbritannien geben. Europa wird sich auch mit sich selbst beschäftigen müssen. Nach dem heutigen Tag wird Europa nie mehr so sein wie bisher. Der Geist des Populismus und antieuropäischer Haltungen ist aus der Flasche entwichen und wird nur sehr schwer einzufangen sein. Europa befindet sich in einer existentiellen, in einer Identitätskrise. Nach dem Brexit ist vor der nächsten Exit-Gefahr. Schon jetzt gibt es Spekulationen über mögliche EU-Abstimmungen in Frankreich und den Niederlanden; zwei Gründungsmitglieder der EU. Die Wahrscheinlichkeit einer schleichenden Desintegration der EU und auch der Eurozone nimmt zu. Die Gefahr, dass die nächste Generation, unsere Kinder, diese Scherben aufräumen muss, auch. Europa muss die Kritik und Skepsis in Teilen der Bevölkerung ernst nehmen. Die aktuelle Europa-Diskussion dreht sich fast immer nur um ‚mehr oder weniger’ Europa. Europa braucht eine neue differenzierte Diskussion über die Zukunft Europas. Eine Diskussion, in der positive Alternativen aufgezeigt und die Ängste ernst genommen werden. Eine Diskussion, die nicht sich nicht mehr um ‚mehr oder weniger’ drehen sollte, sondern um ‚mehr und weniger’. So könnte ein historisch schrecklicher Tag irgendwann vielleicht doch einmal als Anfang eines besseren Europas in den Geschichtsbüchern stehen. Das ist aber vielleicht nur der Traum eines verträumten Europäers.

Another 'yes but...' from Karlsruhe

The German Constitutional Court just released its final verdict in the case against the ECB’s OMT programme. The Court rejects the complaint but does only give half-green light for OMT. < Summary Line Germany’s Constitutional Court just released its ruling in the case against the ECB’s OMT programme. The Court officially rejects the complaint against OMT. However, the details of the Court’s ruling suggest that rejecting a complaint does not necessarily mean that the Court embraces OMT. Although we are no legal experts, the bottom line of the Court’s ruling seem to be: the Court grudgingly acknowledges the ECB’s independence on monetary policy matters and that European legal matters do not fall into the responsibility of the German Court. Moreover, the Bundesbank can only participate in the OMT under certain conditions. Remember, the OMT programme has been the ECB’s strongest weapon during the peak times of the euro crisis and it is a programme which has never cost a single euro. The OMT has been the fundament under Mario Draghi’s famous “whatever it takes” words. It is the programme with which the ECB announced to buy government bonds of crisis-stressed countries under certain conditions, as e.g. that the country needs be in a bailout programme. The “whatever it takes” words combined with OMT were a game changer during the darkest times of the euro crisis, giving financial markets the impression that the ECB could be a last lender of resort for the Eurozone. Consequently, spreads between government bond yields narrowed again. But the legality of the programme has been challenged by 37,000 German plaintiffs who argue that OMT violates the EU’s prohibition on the “monetary financing” of governments. Last year, the German Court had asked the European Court of Justice for legal advice (which is different from delegating the entire case to the European level). The ECJ’s advice was clearly supportive for the ECB. With today’s final ruling, the German Constitutional Court confirms the ECJ’s ruling but also indirectly criticizes the ECJ for not having investigated deep enough whether ECB’s own assessment on need for OMT was justified. In its ruling, the German Court states that it took the ECB’s own assessment for granted. While the German Court has rejected the case against the OMT, it still has put conditions on the Bundesbank’s participation. Namely: bond purchases should be limited in volume and should not be announced beforehand. Moreover, purchased bonds should only held until maturity in exceptional cases. The entire case has not only brought German opposition against the ECB’s non-standard monetary policy measures into court rooms, it has also been a nice illustration of the ongoing struggle and difficulties in Europe and the Eurozone to delegate powers and responsibility from the national to the European level. Similar to the British referendum in two days from now, the German Court’s ruling had the potential to shake the European Union or at least the monetary union to its very foundations. Fortunately, it did not. This ruling on a programme which has never ever been used gives the ECB enough room and backing to continue with QE and to stand ready to eventually fight any emergencies on financial markets in case of a Brexit-vote on Friday morning. At the same time, however, the ruling was not convincing or strict enough that it will stop German opposition against current ECB policies or prevent new lawsuits against the ECB. It was a typical “yes, but…” ruling from Karlsruhe. Some could even be tempted to call the Court a sore loser who is still struggling to find a balance between European and national interests and powers. Clearly not the only one in Europe currently.

Column: De sudoku van Schäuble

Vorige week zat ik toevallig met Wolfgang Schäuble in hetzelfde vliegtuig. Toen ik binnenkwam zat hij achter een muur van bodyguards en maakte hij met stoïcijnse rust een sudoku. Even overviel mij de aandrang Schäuble aan te spreken, maar de correcte Duitser in mij durfde het toch niet. Al te graag had ik mijn persoonlijke inzicht aan hem willen voorleggen.

Ja, de Duitse economie loopt als een trein. In het eerste kwartaal van het jaar kregen alle pessimisten een draai om de oren. Ondanks onrust op de financiële markten, de afkoeling van de Chinese economie en negatieve gevolgen van de lage olieprijzen op belangrijke Duitse exportmarkten blijft de Duitse economie groeien. De reden is een stevige binnenlandse vraag vanwege de goed draaiende arbeidsmarkt, de lage inflatie, de lage rente en hogere staatsuitgaven vanwege de vluchtelingen. Maar, mijnheer Schäuble, een economie, die vooral draait op consumptie en de bouwsector, waren dat niet juist de modellen, die u bij de periferielanden zo hard heeft bekritiseerd? En waar, mijnheer Schäuble, zijn de zo broodnodige structurele hervormingen in Duitsland?

Het u bekende IMF heeft de afgelopen week al op twee keer pijnlijk economisch advies aan Berlijn gestuurd. Het ging daarbij niet, zoals in het verleden over te veel Duitse exporten of meer overheidsuitgaven voor investeringen, advies dat u regelmatig had afgedaan als naïef of onzin. Het ging om iets wat u in het hart zou moeten raken: structurele hervormingen. Het IMF heeft keurig voorgerekend hoe een verlaging van de loonbelasting in het laag-loon-segment, een door de overheid gefinancierde uitbreiding van kinderopvang en een verdere deregulering van de dienstensector positieve gevolgen voor de groei en de werkgelegenheid zou hebben. Een verdere hervorming van het pensioenstelsel zoals het verbinden van de pensioengerechtigde leeftijd aan de levensverwachtingen zou ook geen slecht idee zijn. Was het niet zo, dat u altijd heel graag gebruik maakte van de expertise van het IMF bij de reddingsprogramma’s voor de Zuid-Europese probleemlanden? Het lijkt er evenwel op, dat zodra het om uw eigen land gaat, u dit advies redelijk makkelijk naast u neerlegt.

Ik begrijp uiteraard uw hang naar houdbare overheidsfinanciën. Zeker voor een vergrijzende economie. Maar in tijden van negatieve rentes en lage inflatie gaat het bij de schulden niet alleen maar om de teller (de schulden), maar ook om de noemer (de groei). Het is net als bij sudoku. Denkt u niet ook dat Duitsland eigenlijk een unieke kans heeft om eens goede economische tijden te gebruiken voor ingrijpende toekomstgeoriënteerde hervormingen?

Ach, ook voor mij een gemiste kans om actief invloed te nemen op de Duitse politiek. Volgende keer zal ik voor Schäuble het vliegtuig in rennen en een kopie van deze uitgave van De Tijd alvast op zijn stoel leggen.

Deze column verscheen vandaag in het Belgische  dagblad "De Tijd"

German economy surges in Q1

The German economy grew by 0.7% QoQ in the first quarter of 2016, from 0.3% QoQ in the final quarter of 2015. The strongest quarterly performance since the first quarter of 2014. On the year, GDP was up by 1.6% (in working day adjusted terms). The GDP components will only be released at the end of the month but judging from the available monthly data and the statistical agency’s press release, growth in the first quarter was mainly driven by domestic factors. Particularly, activity in the construction sector boomed on the back of the mild winter weather. The latest recovery of the German economy lasts already for seven quarters. Without the small stagnation in the second quarter of 2014, the economy could now look back at twelve consecutive quarters of economic growth. Very impressive. Moreover, during this lucky streak, the growth drivers have changed. Initially boosted by strong industrial production and exports, the economy is currently much more driven by private consumption, construction and a bit of exports. The industrial backbone has weakened significantly. Looking ahead, at least in the near term, this new growth mix should further support growth. Against this background of a long and strong growth performance, it does not really come as a surprise that many German policymakers have become complacent, some even big-headed, or at least not being very open for criticism or proposals to further improve the economic performance. In fact, today’s data provide new ammunition for the proponents of ‘there is no need for change’. Such an attitude stands in sharp contrast with the latest round of international pressure on Germany to implement some change. After criticism on Germany’s high trade surplus and rather naive recommendations to reduce the deficit, it was then a call to increase domestic wages and investments and has now become a clear disclosure of Germany’s lack of structural reforms. First, there was the OECD calling for tax reductions. Now, very recently it has been the IMF proposing infrastructure investments and new reforms in the labour market and the pension system. While the first two phases of international criticism were easily shaken off by many German policymakers, the latest phase is actually hitting the bull’s eye. It hits the German economic establishment in the heart as they have always been the most vocal advocates of structural reforms elsewhere. Now structural reforms are coming home and it will be interesting to watch what the official reaction to the latest IMF proposals will be. After all, it has always been the German government asking for IMF involvement in the euro crisis management, due to the IMF’s uncontested expertise. However, roughly one year ahead of the next national elections, there is the risk that no new reforms will be implemented before the elections. If true, it could eventually turn out be a missed unique opportunity. Implementing new reforms in good times is always easier then implementing them in bad times. Unfortunately, it almost never happens. Today’s data are another sign of Germany’s economic strength. At least at first glance. The economy defied the financial market turmoil at the start of the year as well as the Chinese slowdown. Even if many Germans don’t want to hear it, strong domestic activity is also the result of the ECB’s loose monetary policy. At second glance, however, the strong growth performance also shows what currently is the biggest risk for the German economy: complacency. Ironically, with growth driven by construction and consumption and a government which is reluctant to follow up on international advice to implement structural reforms, the German economy has almost started to resemble peripheral characteristics.

Column: Puberende Duitsers

Als mijn kinderen op het matje worden geroepen omdat ze veel te laat naar bed gaan of veel te lang op de computer spelen, is hun defensiestrategie vooral heel hard te schreeuwen en zo snel mogelijk naar de andere te wijzen als de echte zondebok. De gespeelde opwinding is de aanvallende verdediging om hun eigen gedrag te maskeren, wetende dat de ouders liever rust hebben in huis. Dat gedrag oefenen biedt kansen voor een carrière in de Duitse politiek. Want heel hard schreeuwen en een zondebok zoeken ter afleiding van de eigen tekortkomingen is de nieuwste trend in de Duitse politiek. Duitse kritiek op de Europese Centrale Bank (ECB) is niet nieuw. In de loop van de eurocrisis hebben de Duitse centraal bankiers Axel Weber en Jürgen Stark zelfs de handdoek in de ring gegooid en zijn ze vertrokken omdat ze het niet eens waren met het beleid van de ECB. Dat de kritiek op de ECB nu uit de allerhoogste rangen van de Duitse politiek komt, is echter nieuw. Met zijn uitspraak dat het beleid van de ECB verantwoordelijk is voor de opkomst van de antimigratiepartij AfD in Duitsland ging minister van Financiën en politiek veteraan Wolfgang Schäuble te ver. Iemand die zó van regels en afspraken houdt, zou moeten weten dat de Europese verdragen de Europese politici verbieden invloed uit te oefenen op de ECB. Wat bezielt Schäuble? Meer dan een jaar voor de Duitse verkiezingen lijkt Schäuble een belangrijke doelgroep voor zich te willen claimen: de spaarders en de gepensioneerden. Dat is met afstand de grootste groep kiezers in Duitsland. Met zijn kritiek op de ECB zoekt Schäuble een externe zondebok en kan hij zich opwerpen als de grote redder. Hij speelt echter met vuur. Ook al heeft Schäuble zijn kritiek inmiddels gerelativeerd, de geest is uit de fles. Schäuble heeft de Duitse kritiek op de ECB gelegitimeerd. En zo is een nieuw rondje hevige ECB-bashing begonnen, door politici, wetenschappers en zelfbenoemde experts. Gevolgen voor het beleid van de ECB zal dat niet hebben. De Duitsers staan te geïsoleerd in de ECB om een verschil te maken. Om een oud citaat van Bild-Zeitung te misbruiken: Duitse kritiek hoort bij het ECB-beleid zoals tomatensaus bij spaghetti. Het ergste aan de kritiek is dat ze de aandacht afleidt van de echte problemen in Duitsland. De banksector en het pensioenstelsel zijn al langer aan hervormingen toe. De lage rente is niet de oorzaak van die problemen, alleen brengt de lange rente de problemen nu sneller aan de oppervlakte. Ook leidt de ECB-bashing de aandacht af van de vraag waarom de regering bij negatieve rentes op staatsobligaties niet méér investeert, en waar de grote Duitse stap naar meer integratie in de eurozone blijft. Voor de toekomst van de eurozone en voor de rust in mijn gezin is het te hopen dat het pubergedrag snel verandert. Deze column verscheen vandaag in het Belgische dagblad "De Tijd"