Oh, Angie, Oh, Angie, when will those dark clouds disappear / Angie, Angie, where will it lead us from here / With no loving in our souls and no money in our coats / You can't say we're satisfied / But Angie, Angie, you can't say we never tried (Angie, Rolling Stones 1973)
Net zoals Mick Jagger in 1973, vragen de Duitsers en hun Europese buren zich af wanneer de donkere wolken verdwijnen. Maar er is een verschil tussen de door Jaggers muze en de Duitse bondskanselier. 'Angie' Merkel heeft nog niet alles geprobeerd.
De Duitse regeringsleideris samen met haar minister van Financiën Peer Steinbrück, op een eenzame kruistocht tegen Europese samenwerking. Dit leverde haar twijfelachtige bijnamen op als 'Madame Non', 'Frau Nein', of 'Angela Mutlos'.
Terwijl Peer Steinbrück geen mogelijkheid onbenut laat het Angelsaksische financiële systeem te bekritiseren, is Merkel nog zoekende naar de goede strategie om de economische crisis het hoofd te bieden. De Duitse regering wil niet meedoen aan de explosie van overheidsuitgaven, zoals Sarkozy en de Britse premier Brown in eigen land hebben doorgevoerd.
In haar derde jaar als bondskanselier ontbreekt het Merkel nog aan een echt economisch succes. De goed draaiende economie van de afgelopen jaren was voor een groot gedeelte nog het succes van de structurele hervorming van haar voorganger Gerhard Schröder met zijn Agenda 2010.
Er werd door Merkel voortgang geboekt op andere beleidsterreinen zoals milieu en gezinspolitiek, maar het enige echte succes op macro-economisch terrein was de forse verbetering van de overheidsfinanciën - van een tekort van 3,3 procent in 2005 naar bijna begrotingsevenwicht dit jaar.
Dit succes wil Merkel niet door overhaaste uitgaven om zeep helpen. Daarnaast koerstert haar partij CDU de hoop om met belastingverlagingen de verkiezingscampagne in te gaan. Binnen de huidige coalitie met de sociaal-democraten is dit moeilijk haalbaar.
Euroscepsis
Het wapenfeit van gezonde overheidsfinanciën verklaart ook de scepsis voor het Europese initiatief voor een actieve economische stimulans. Eerst moest Duitsland van Europa bezuinigen, nu opeens weer besteden. De bondsregering weet ondertussen niet meer wat van haar vanuit Brussel wordt verwacht. Smijten met geld is voor Duitsland geen optie. Maar door deze passieve houding snijdt Duitsland wel in zijn eigen vingers.
Ondanks deze begrijpelijke redenering, zou in de huidige situatie waarin monetair beleid veel minder effectief is, een gecoördineerde budgettaire impuls het beste Europese antwoord op de crisis zijn geweest. Het voorstel van de Europese Commissie was goed.
Chaos
Een gecoördineerde bestedingsimpuls rekeninghoudend met de drie t's (timely, targeted en temporary) zou de Europese economie in de huidige situatie een duidelijke steun in de rug geven. Het Duitse “Nein” heeft tot gevolg dat ieder EU-lid zijn eigen weg gaat. Dit heeft als resultaat dat afzonderlijke landen met geld smijten met een onvermijdelijke chaos tot gevolg.
Terwijl bijna de hele wereld kritiek heeft op de Duitse passiviteit en lof heeft voor de Franse hyperactieve daadkracht, wijzen de cijfers iets anders uit. Er wordt veel gepraat, maar weinig ondernomen. Een recent onderzoek van onderzoeksinstituut Bruegel laat zien dat de daadwerkelijke fiscale maatregelen voor 2009 in Duitsland oplopen tot 0,58 procent van het bruto binnenlands product (bbp) en in Frankrijk tot 0,72 procent. De dertien grootste economieën van de EU komen samen op slechts 0,57 procent. Ver weg van de Europese doelstelling van 1,2 procent.
Duitsland doet niet niks, maar alles proberen is anders. Terwijl Duitse economen wedijveren wie met de meest pessimistische groeiraming voor 2009 naar buiten komt (de bandbreedte gaat van een groei van 0,2 procent volgens de bondsregering tot een krimp van 4 procent zoals Deutsche Bank stelt), is de bondsregering nog steeds op zoek naar het goede antwoord.
Maar met welk beleid? Budgettair beleid is op dit moment de enige optie. Een blik op het verleden laat zien dat anders dan de meeste mensen denken, niet de exporten, maar juist de binnenlandse vraag de Duitse economie uit een recessie heeft gehaald.
Nieuw stimuleringsprogramma
De Duitse regering heeft inmiddels begrepen dat een nieuw stimuleringsprogramma nodig is. Daarbij kiest Merkel ervoor om zich niet aan Europese afspraken te houden en presenteert zij in januari een tweede conjunctuurpakket. Elk nieuw programma moet zich vooral richten op een stabilisering van de arbeidsmarkt en de binnenlandse vraag.
Een eerste proefballon in dit verband werd een week geleden opgelaten. Na overleg tussen bondsregering en vertegenwoordigers van de industrie, de financiële wereld en andere experts, bood de chef van Siemens een intentieverklaring aan dat de grootste beursgenoteerde Duitse bedrijven zich zouden committeren aan een niet-ontslag-pact.
Schijnzekerheid
Maar is dat de oplossing voor de problemen? Dit wekt weliswaar de illusie van zekerheid, maar dit blijft schijn. Nog nooit is een recessie gepaard gegaan met onveranderde werkloosheid. Dit jaar zullen dus zeker ontslagen worden doorgevoerd.
Zelfs áls het zou lukken om zo'n pact tot stand te brengen, zullen weinig werknemers er baat bij hebben. Bijna 80 procent van de Duitse beroepsbevolking werkt in het midden- en kleinbedrijf, niet bij de grote ondernemingen. Statistieken van de laatste recessie zijn verontrustend omdat destijds juist meer ontslagen vielen bij de kleine bedrijven en niet bij de grote.
Een anti-ontslagpact klinkt goed, maar er is meer actie nodig om de Duitse economie voor de gevolgen van de mogelijkerwijs zwaarste recessie ooit te behoeden. De redding komt dit keer niet uit het buitenland, ze moet van binnen komen. Alleen een combinatie van particuliere consumptie en overheidsinvesteringen kan de economie uit de recessie halen.
Overheidsinvesteringen in de infrastructuur, maar ook in het Duitse schoolsysteem en kinderopvang kunnen het nog steeds lage percentage van werkende vrouwen verhogen. Dit moet gepaard gaan met een stimulans voor de particuliere consumptie op korte termijn, zoals een tijdelijke btw-verlaging of consumptiebonnen met eigen bijdrage.
Duitsland heet de motor van de Europese economie te zijn. Maar als Duitsland niet op tijd bijtankt, stopt de hele Europese machinerie. Angie, de wolken moeten verdwijnen, maar niet met schijnzekerheidheden of futiele pacten. Pompen dus, om niet te verzuipen.
